Jakie są korzyści zdrowotne z jedzenia fermentowanej żywności?

Fermentacja to stary proces znany ludzkości od co najmniej 7000 lat. Miał on zasadnicze znaczenie w konserwacji żywności oraz tworzeniu korzystnego środowiska. Takie warunki miały dobry wpływ na zdrowie jelit i mikroflorę naszego organizmu¹. Dzięki niemu możemy cieszyć się naturalnymi probiotykami. Pomagają one w utrzymaniu dobrej kondycji jelit, wspierają trawienie i ułatwiają wchłanianie składników odżywczych¹. Co więcej, te produkty mają właściwości przeciwzapalne¹. Żywność taka jak kefir czy kiszona kapusta to również bogactwo witamin i minerałów. To element odżywczej diety i podstawa silnego zdrowia naszego organizmu².

Najważniejsze wnioski

• Fermentowana żywność wspiera zdrowie jelit i mikrobiom jelitowy.
• Naturyjne probiotyki wspomagają trawienie i wchłanianie składników odżywczych.
• Regularne spożycie może przyczynić się do poprawy odporności.
• Żywność fermentowana zawiera enzymy wspomagające procesy trawienia.
• Podnosi biodostępność witamin i minerałów.

Co to jest fermentowana żywność?

Fermentowane jedzenie ma ogromne znaczenie w naszych dietach. Nie tylko jest smaczne, ale też zdrowe. Proces fermentacji odbywa się dzięki mikroorganizmom. Są to m.in. bakterie, drożdże i pleśnie. Dzięki nim składniki odżywcze zamieniają się w substancje bardziej wartościowe dla naszego zdrowia.

Definicja fermentowanej żywności

Fermentacja to sposób na przetwarzanie żywności za pomocą mikroorganizmów. Kiedy się to dzieje, składniki jak cukry przekształcają się w coś bardzo zdrowego. Odnoszą się tu do tego takie substancje, jak probiotyki bądź witaminy. Fermentowane jedzenie to na przykład jogurt, kefir albo kimchi. Takie produkty wzmacniają jelita i poprawiają zdrowie ogólnie³.

Krótkie historyczne tło i kulturowe znaczenie

Ludzie fermentują żywność od tysięcy lat – to powód, dla którego nadal mamy dostęp do witamin i składników odżywczych w okresach, kiedy jest ich mniej. Tradycyjne potrawy takie jak kiszone ogórki czy kiszona kapusta zasięgiwały od dawna kultury jedzenia³. Takie potrawy jak kimchi z Korei czy tempeh z Indonezji mają ogromne znaczenie nie tylko dla zdrowia, ale i dla tradycji³.

Dlaczego warto spożywać fermentowaną żywność?

Fermentowana żywność jest bardzo zdrowa. Dzięki procesowi fermentacji składniki odżywcze są łatwiej przyswajalne. Chodzi tu m.in. o witaminy z grupy B i aminokwasy. Ich przyswajalność wzrasta nawet o 80%⁴.

Produkty fermentowane pomagają w lepszym trawieniu. Mają też dobry wpływ na zdrowie jelit. Dodanie ich do diety ułatwia organizmowi pobieranie ważnych minerałów, jak żelazo⁵.

Ważne jest, że żywność fermentowana zmniejsza niebezpieczeństwo mikroorganizmów. Działa jak naturalne antybiotyki i wzmacnia odporność⁴.

Kiszonki i inne produkty fermentowane zmniejszają ryzyko chorób serca. Działają także przeciwnożilnie. Na przykład jogurt i kefir korzystnie wpływają na pracę jelit, nawet kiedy są chore⁵.

Produkty takie jak natto dostarczają witaminę K2. Jest ona ważna dla zdrowia kości. Pomaga unikać osteoporozy i innych problemów kostnych. Warto jeść natto, bo to tradycyjna japońska potrawa⁴⁵. Dzięki temu mamy mocne kości i dobrze się czujemy.

Praktyczne korzyści i powody spożycia

Fermentowana żywność ma sporo zalet. Pomaga zdrowiu jelit, ułatwia wchłanianie składników odżywczych. Są to bardzo dobre dla naszych kości⁴.

Dzięki fermentacji, organizm łatwiej przyswaja witaminy i minerały. To wpływa korzystnie na nasze samopoczucie. Codzienne jedzenie fermentowanych produktów może przynieść sporo korzyści zdrowotnych.

Jak fermentowana żywność wpływa na zdrowie jelit?

Fermentacja jest kluczowa dla zdrowia jelit. Dzięki niej, mikrobiom jelitowy staje się bogatszy. To pomaga w lepszym trawieniu i wspiera całe ciało. Badania z Uniwersytetu Stanforda pokazują, że jedzenie takiej żywności może urozmaicić nasz mikrobiom⁶.

Rola mikrobiomu jelitowego

Mikrobiom jelitowy to tysiące mikroorganizmów. Mają one duży wpływ na zdrowie jelit. Są ważne dla trawienia, wchłaniania składników odżywczych i odporności⁶. Jeść często produkty takie jak kefir, kimchi czy kombucha jest bardzo wskazane. Są naturalnymi probiotykami.

Korzyści dla układu trawiennego

Fermentowana żywność ma wiele korzyści. Proces ten produkuje kwas mlekowy. Pomaga to w trawieniu laktozy i innych składników. Ponadto, może obniżyć stany zapalne w jelitach⁶. To ważne dla zdrowia układu trawiennego jako całości.

Korzyści z fermentowanej żywności

Fermentowane produkty są zdrowe. Pomagają wzmocnić swoje odporność. Również ułatwiają organizmowi pobieranie składników odżywczych.

Wzmocnienie układu odpornościowego

Walka o mocny system odpornościowy jest ważna. O to dbają probiotyki, jakie zawierają jogurty, kefiry czy kiszonki.

Dzięki nim rośnie flora bakteryjna w jelitach. To natychmiast pomaga budować lepszą odporność. Produkty te zmniejszają szanse na infekcje²⁷. Probityki poprawiają też reakcje alergiczne i stany zapalne².

Jest badanie, które pokazało, że Lactobacillus kefiranofaciens M1 z kefiru jest antyalergiczny².

Poprawa wchłaniania składników odżywczych

Fermentacja pomaga wchłaniać lepiej substancje odżywcze. Odblokowuje składniki witamin i minerałów dla naszego ciała.

Badania pokazują, że po fermentacji w sokach z marchewki, żelazo staje się lepiej przyswajalne².

Probiotyki są tutaj kluczowe. Ułatwiają wchłanianie substancji przez jelito. To przynosi korzyści zdrowotne.

Produkty fermentowane, jak jogurt, dostarczają cennych witamin i minerałów. Ochrona kości to jeden z tych efektów². Zaleca się ich regularne spożywanie dla lepszego zdrowia i diety⁷.

Jaki smak ma fermentowana żywność?

Fermentowane produkty dają nam różnorodność smakowa i ciekawą konsystencję. Mogą usatysfakcjonować każde podniebienie. Ich smak się różni – od kwaśnych kiszon do łagodnych jogurtów. Jest to efekt różnych technik fermentacji, które nadają unikatowy smak.

Różnorodność smaków i tekstur

Na przykład, kiszony ogórek ma intensywny, kwaśny smak i chrupką konsystencję. Z kolei jogurt czy kefir jest delikatny i kremowy. To pokazuje, jak duży wybór mamy do dyspozycji.

Bez wątpienia, musimy wspomnieć o kiszonej kapuście, jak kimchi, czy tempehu. One łączą w sobie smaki pikantne, słodkie i umami. Dodatkowo, są zdrowe dzięki fermentacji. Ta technika nie tylko ulepsza smak, ale też daje korzyści zdrowotne, na przykład zwiększa aktywność przeciwutleniającą zboża⁸.

Krótko mówiąc, tekstura kiszonek ma duży udział w ich atrakcyjności. Nadaje się świetlnie do zróżnicowanej, zdrowej diety. Smak fermentowanej żywności to coś wyjątkowego. Oprócz tego, przynosi korzyści dla zdrowia i jest przyjemny kulinarnie.

Jakie bakterie znajdują się w fermentowanej żywności?

Fermentowana żywność zawiera wiele rodzajów bakterii kwasu mlekowego. Są one ważne dla naszych jelit i równowagi mikrobiologicznej. Do najważniejszych rodzajów tych bakterii należą Lactobacillus, Leuconostoc, Pediococcus i Streptococcus⁹.

Kiszone ogórki i kapusta są dobrym źródłem tych mikroorganizmów. Dostarczają także wielu minerałów i witamin¹⁰.

Kluczowe szczepy i ich znaczenie

Bakterie kwasu mlekowego pochodzą z procesu fermentacji, włączając to kiszenie warzyw. Są one wprowadzane do naszej diety jako probiotyki¹⁰.

Takie szczepy jak Lactobacillus rhamnosus czy Bifidobacterium są bardzo ważne. Pomagają one w zdrowym trawieniu. Wzmocnienie zdrowia jelit przez probiotyki jest kluczowe¹⁰.

Żywność fermentowana jest popularna w wielu miejscach, jak Azja czy Afryka⁹. Często kiszone są tam warzywa, owoce i ziarna.

Bakterie w takiej żywności pomagają nie tylko zachować ją dłużej. Ale także poprawiają przyswajalność witamin B oraz obniżają zły cholesterol⁹.

Produkty mleczne po procesie fermentacji są łatwiejsze do strawienia. Mają też lepiej przyswajalne składniki odżywcze niż świeże¹⁰. Może to obniżyć ryzyko chorób serca i wesprzeć zdrowie kości¹⁰.

Kluczowe szczepy probiotyczne są bardzo ważne w diecie. Szczególnie ow uniepasteryzowane produkty, które są najzdrowsze¹⁰.

Najlepsze produkty fermentowane do spożycia

Gdy wybierzesz produkty fermentowane, zwracaj uwagę na ich zalety zdrowotne. Pomagają one w lepszym wchłanianiu składników, poprawiają trawienie i silą nasz system odpornościowy¹. Co ważne, jedząc je regularnie, dostarczasz cenne probiotyki oraz witaminy z grupy B. Te składniki są kluczowe dla zdrowia jelit oraz równowagi organizmu¹

Kiszonki

Kiszonki to m.in. kiszona kapusta i kimchi. Są pełne witamin C i K2, co robi dobrze naszym odporności i kościom¹. Poprawiają także trawienie i obniżają poziom „złego” cholesterolu¹¹. Kiszone warzywa, jak kapusta, zawierają dużo błonnika i przeciwutleniaczy. Dzięki temu pomagają w trawieniu i działają przeciwzapalnie¹².

Mleczne napoje fermentowane

Kefir i jogurt grecki to świetne źródła probiotyków. Kefir ma specjalne korzyści dla kości i pomaga w regulacji cholesterolu¹. Jogurt grecki, z dużą ilością białka, wspiera budowę mięśni i zdrowie jelit¹². Można je łatwo zrobić w domu. Dzięki temu mamy kontrolę nad ich jakością¹.

Tempeh i inne sojowe produkty

Tempeh to dobre źródło białka roślinnego i błonnika. Jest dobry dla układu trawiennego i pomaga utrzymać równowagę cukru we krwi¹¹. Niektórzy eksperci, jak Rhian Stephenson, zalecają jeść kilka łyżek takich produktów kilka razy w tygodniu. Następnie, powoli zwiększać dla lepszych efektów zdrowotnych¹².

Kombucha, chleb na zakwasie i miso dostarczają organizmowi prebiotyków i enzymów trawiennych. Pomagają one wchłaniać składniki odżywcze i zmniejszają zapalenie jelit¹¹¹. Korzystając z tych produktów, wykorzystujemy cały ich potencjał.

Fermentowana żywność a probiotyki – jakie są różnice?

Fermentowana żywność i probiotyki grają ważną rolę w utrzymaniu zdrowia jelit i organizmu. Proces fermentacji znany jest człowiekowi od dawna, ponad 7000 lat. Dlatego jogurt, kefir i kimchi oferują naturalne probiotyki¹. Za owe korzyści odpowiada proces fermentacji prowadzony przez mikroorganizmy w warunkach bez dostępu tlenu⁹.

Probiotyki w żywności fermentowanej, jak Lactobacillus i Bifidobacterium, poprawiają stan flory jelitowej. To pomaga w utrzymaniu zdrowia układu trawiennego¹. Mówi się, że zdrowe jelita poprawiają odporność organizmu i proces wchłaniania składników odżywczych¹. Na uwagę zasługuje też, że produkty takie jak kefir mogą łagodzić stany zapalne i być pomocne w walce z niebezpiecznymi bakteriami, np. Helicobacter pylori¹.

Probiotyki w fermentowanej żywności

Różnica między fermentowaną żywnością a probiotykami jest kluczowa. Podczas fermentacji, mikroorganizmy naturalnie zwiększają ilość probiotyków w produkcie. To inne bakterie, niż te które dodaje się sztucznie do suplementów⁹. Dzięki temu wprowadzenie probiotyków w naturalny sposób, np. przez kiszoną kapustę czy kombuchę, jest bardziej skuteczne. Oferują one dużo korzystnych bakterii dla zdrowia¹.

Probiotyki to żywe mikroorganizmy nazywane „dla życia”. Są one kluczowe dla kondycji jelit i ogólnego zdrowia¹. W fermentowanej żywności, takiej jak kiszone warzywa, jogurt czy kefir, znajdziecie przewagę korzystnych bakterii¹. Różnorodność rodzajów fermentacji przekłada się na różnorodność produktów i ich korzyści dla zdrowia⁹.

Jakie schorzenia może łagodzić fermentowana żywność?

Fermentowane jedzenie, bogate w probiotyki, może pomóc w wielu chorobach. Jest ono dobre dla naszego przewodu pokarmowego. Pomaga też ulepszać stan skóry i zmniejszać alergie.

Choroby układu pokarmowego

Produkty fermentowane mogą redukować problemy jelitowe, jak wrzody czy zapalenie jelita grubego¹³. Zawierają bakterie dobre dla jelit. Te bakterie pomagają w leczeniu i odbudowie jelit. Dzięki nim, aflatoksyny w kiszonej kapuście mogą spadać aż o 70%⁹. To pokazuje, jak częste spożywanie fermentowanych produktów wpływa na eliminację toksyn.

Problemy skórne i alergie

Bakterie probiotyczne poprawiają naszą odporność. To ostatecznie sprzyja lepszej skórze i zmniejsza alergie. Na przykład, jedzenie kimchi może chronić przed astmą i egzemą¹³. To dlatego, że jest antyalergiczny.

Jedzenie fermentowanych pokarmów wzmacnia także zdrową florę jelitową. Dzięki temu, jesteśmy odporniejsi na alergeny¹³.

Fermentacja a wartość odżywcza żywności

Fermentacja żywności to proces znany ludziom od bardzo dawna, bo już od ponad 7000 lat¹⁴. Zmienia on wartość odżywczą jedzenia. Dzięki niemu jedzenie staje się bogatsze w witaminy i minerały, takie jak witaminy z grupy B, C oraz K¹⁴¹⁵.

Fermentacja to nie tylko metoda na zatrzymywanie psucia. Tworzy ona warunki, w których powstają nowe, zdrowe substancje. Przykłady to kwas foliowy i peptydy działające przeciwkońco¹⁵.

W produktach fermentowanych znajdziesz żywe bakterie. Pomagają one lepiej przyswajać składniki odżywcze¹⁴. Dzięki nim twój organizm lepiej przetwarza jedzenie i czerpie z niego potrzebne substancje¹⁵.

Na przykład, kiszona kapusta dzięki kwasowi mlekowemu w niej, ułatwia trawienie laktozy¹⁵.

Badań dowodzi, że fermentacja zwiększa ilość dostępnych składników odżywczych. Dzięki niej, produkty stają się bogatsze w witaminy i minerały¹⁴.

Enzymy trawienne w takich produktach jak jogurt znacznie ułatwiają trawienie i wchłanianie pokarmu. Dlatego są one tak ważne dla naszego zdrowia¹⁴¹⁵.

Regularne spożywanie fermentowanych produktów poprawia też stan naszego mikrobiomu jelitowego. To z kolei wpływa pozytywnie na nasz układ odpornościowy¹⁴.

Aby pokazać, jak fermentowane jedzenie jest zdrowe, mamy dla ciebie tabelę. Znajdziesz w niej porównanie wartości odżywczej popularnych produktów po fermentacji:

W jaki sposób fermentowana żywność wspiera zdrowe kości?

Fermentowana żywność jest górą witamin i minerałów, ogromnie ważnych dla zdrowia kości. Natto, popularne w Japonii, a w nim witamina K2, to klucz do mocnych kości¹⁶. Ta witamina pomaga w mineralizacji kości, dzięki czemu można uniknąć osteoporozy¹⁶.

Rola witaminy K2

Witamina K2 to 'pilnik’ do budowy i ochrony kości. Natto to świetny przykład, bo ma dużo witaminy K2, co jest znakomite dla naszych kości i samopoczucia¹⁶.

Takie produkty, jeśli je regularnie jemy, podwyższają gęstość kości. To sprawia, że ryzyko osteoporozy jest mniejsze¹⁶.

Składniki mineralne i ich biodostępność

Wapń, magnez i fosfor – te minerały są ważne dla naszych kości. Jogurt jest dobrym przykładem fermentowanego produktu, który je dostarcza¹⁴. Dzięki fermentacji, te minerały są dla nas łatwiejsze do przyswojenia, co jest świetne dla zdrowia kości¹⁷.

Oto porównanie zawartości minerałów w kilku fermentowanych produktach:

Nie tylko dostarczają składników mineralnych, ale też zwiększają ich skuteczność. To działa na rękę kościom i kompleksowo wspiera ich zdrowie¹⁴¹⁷¹⁶.

Jak samodzielnie przygotować fermentowaną żywność w domu?

Tworzenie fermentowanej żywności w domu to łatwe zadanie, o ile zakładamy się do kilku reguł. Możesz sam/a robić zdrowe potrawy, które wzbogacają mikrobiom jelitowy.

Podstawowe zasady domowej fermentacji

Fermentacja w domu to więcej niż tylko proces. To dbanie o czystość, wybór właściwych składników i kontrolę temperatury. Bakterie, takie jak Lactobacillus, wpływają korzystnie na nasz przewód pokarmowy¹⁴. Dlatego tak ważne jest, by panować nad warunkami, w jakich rozwijają się te dobre dla nas organizmów.

Przepisy i wskazówki

Można zacząć od najprostszych przepisów, jak przygotowanie kefiru. Wystarczy:

1. Świeże mleko i ziarna kefiru są potrzebne.
2. Mleko należy wlać do słoika, dodać ziarna kefiru i wymieszać.
3. Słoik z zakryciem ściereczką pozostawić na 24-48 godzin w temperaturze pokojowej.
4. Wysączyć kefir, używając ziaren kilka razy, a gotowy trzymać w lodówce.

Też kiszoną kapustę można prosty zrobić w domu. Wystarczy:

1. Kapustę poszatkować i wymieszać z solą.
2. Umieścić ją w słoiku, a następnie mocno docisnąć.
3. Po kilku dniach w temperaturze pokojowej będzie gotowa.

Patrząc na proste kroki, widzimy jak łatwo przygotować zdrowe jedzenie w domu. Warto samodzielnie kontrolować składniki swoich potraw. Może to być lepsze dla nas niż gotowe produkty sklepowe.

Samodzielna fermentacja to szansa na działanie kreatywne z jedzeniem. Zasady są klarowne, a korzyści niesamowite dla zdrowia¹⁴¹⁸. Podsumowując, to prosty sposób na urozmaicenie jadłospisu o naturalne dobro¹⁹.

Fermentowana żywność na świecie

Fermentowana żywność jest lubiana na całym globie. Zdobyła popularność w różnych kulturach. Cieszy się ogromną wagą ze względu na swoje zalety dla zdrowia i smak. Zaliczają się do niej klasyczne europejskie kiszone dania, jak i azjatyckie specjały. Na przykład kimchi czy japońskie natto³.

Popularne produkty fermentowane w różnych kulturach

Na całym świecie spotkasz kiszone warzywa i owoce. Wśród nich są takie jak kapusta, oliwki oraz wiele innych odmian. W Polsce kiszone ogórki i kapusta są bardzo popularne. Natomiast Azja słynie z takich dań jak kimchi, które jest tradycyjne w kuchni koreańskiej²⁰. Inne części świata, jak Ameryka Południowa czy Afryka, także doceniają fermentowaną żywność. Jest ona często spożywana tam z zachwytem²⁰.

Jest fakt, że proces fermentacji poprawia smak i zapach jedzenia. Ale to nie wszystko. Dzięki temu jedzenie staje się łatwiej strawne. To znaczy, że organizm lepiej wchłania składniki odżywcze. Fermentowane produkty bogate są w minerały, witaminy B oraz aminokwasy²⁰. Dodatkowo, wpływają one korzystnie na zdrowie. Pomagają obniżyć poziom „złego” cholesterolu²⁰.

Fermentowane produkty są ważne w każdej kulturze. Są kluczowym elementem tradycyjnych dań. Pomagają utrzymać zdrowie i witalność ludzi na całym świecie. Dzisiaj, dzięki łatwemu dostępowi do takich produktów jak kefir czy kombucha, możemy jeść zdrowiej. Są one bogate w probiotyki, które wspierają układ trawienny³. Te produkty wzbogacają naszą dietę o ważne składniki. Na przykład witamina C, witamina K i enzymy³.

Różnorodność kultur sprawia, że fermentowana żywność jest ceniona na całym świecie. Oferuje szereg smaków i korzyści zdrowotnych. Pomaga w utrzymaniu zdrowia na wielu poziomach³²²⁰.

Wniosek

Fermentowana żywność jest ważnym elementem naszej diety. Daje nam wielkie korzyści dla zdrowia. Proces fermentacji polepsza pobieranie składników mineralnych, takich jak żelazo i cynk, nawet o 80%. Zmniejsza też szkodliwe aflatoksyny aż o 70%²¹²².

Produkty takie jak kapusta kiszona czy kefir są naturalnymi antybiotykami. Poprawiają odporność i zdrowie jelit²¹²². Co ważne, mogą być zjedzone po dłuższym czasie, nie dodając sztucznych konserwantów²¹²².

Kiszonki są pełne probiotyków. Pomagają utrzymać zdrowe jelita i lepsze trawienie²³. Fermentacja ma też wady, np. tracimy witaminę C i produkt może być bogaty w sól. To niekorzystne dla ludzi z problemami nerkowymi czy nadciśnieniem²¹²².

Mimo to, jogurt i kefir są zbawienne w zapobieganiu przeziębieniom²³. Warto dodać fermentowane jedzenie do naszej diety. Poprawi to nasze zdrowie i samopoczucie²².

Produkty te są źródłem naturalnych probiotyków. Ich spożywanie jest jak dobre zadośćuczynienie dla układu pokarmowego. Fermentowana żywność ma długą historię i różnorodne smaki. Dlatego jest atrakcyjna dla tych, którzy szukają zdrowej i różnorodnej diety.

Linki do źródeł

1. https://www.brainmarket.pl/blog/fermentacja-dla-zdrowia-jelit-i-odpornosci/
2. https://dietetycy.org.pl/wplyw-zywnosci-fermentowanej-organizm/
3. https://kombuchabylaurent.pl/zywnosc-fermentowana-w-twojej-diecie/
4. https://www.ekologia.pl/styl-zycia/zywnosc-fermentowana-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-zywnosci-fermentowanej
5. https://wieszcojesz.health/blog/zywnosc-fermentowana-jak-wlywa-na-zdrowie
6. https://pl.chr-hansen.com/pl/aktualnosci/2022/02/fermentowana-zywnosc-wzmacnia-zdrowie-jelit-i-odpornosc
7. https://www.monz.pl/Rola-i-znaczenie-produktow-fermentowanych-w-diecie,166088,0,1.html
8. https://radioklinika.pl/zywnosc-fermentowana-dla-zdrowia-jelit/
9. https://yango.pl/blog/zywnosc-fermentowana-dzialanie-prozdrowotne-b257.html
10. https://wieszcojesz.health/blog/zywnosc-fermentowana-jak-wlywa-na-zdrowie/
11. https://www.fabrykasily.pl/zdrowie/wplyw-zywnosci-fermentowanej-na-zdrowie
12. https://www.vogue.pl/a/digitalsyndication-fermentowana-zywnosc-na-zdrowe-jelita-i-flore-bakteryjna
13. https://zdrowie.radiozet.pl/w-zdrowym-ciele/zdrowe-zywienie/produkty/Kiszonki-dla-zdrowia-10-zalet-produktow-fermentowanych
14. https://www.brainmarket.pl/blog/fermentacja-dla-zdrowia-jelit-i-odpornosci
15. https://kombuchabylaurent.pl/zywnosc-fermentowana-w-twojej-diecie
16. https://www.doz.pl/czytelnia/a16190-Natto__czy_japonskie_fermentowane_danie_pomaga_chronic_przed_COVID-19
17. https://terranovapolska.pl/blog/ferment-w-suplementach-diety-n74
18. https://wydawnictwovital.pl/wp-content/uploads/2016/03/Żywność-fermentowana-i-probiotyczna_edited.pdf
19. https://zpe.gov.pl/a/fermentacje-w-procesach-przygotowywania-zywnosci/D16SKH5ht
20. https://www.ekologia.pl/styl-zycia/zywnosc-fermentowana-wlasciwosci-dzialanie-i-zastosowanie-zywnosci-fermentowanej/
21. https://beszamel.se.pl/porady/ciekawostki-kulinarne/zywnosc-fermentowana-zdrowa-czy-zepsuta-aa-66Fv-A9Ve-xauJ.html
22. https://media.sggw.pl/aktualnosci/336790/zywnosc-fermentowana-zdrowa-czy-zepsuta
23. https://www.etprotein.com/pl/Ujawniono-korzyści-zdrowotne-probiotycznych-produktów-fermentowanych/